Seher Alp 
KARAR
Türkiye Obezite Araştırma Derneği’nin (TOAD) obezitede damgalama ve ayrımcılığa dikkat çekmek için yürüttüğü “Rolüm Ağır, Pekala Senin Rolün Ne?” farkındalık projesi kapsamında medya mensuplarına yönelik atölyeler düzenledi. Medyada obezitede damgalamanın ve ayrımcılığın önlenebilmesi hedefiyle gerçekleştirilen atölyelerde yazılı ve görsel medya içerikleriyle ilgili değerlendirmeler yapıldı ve medya kılavuzu paylaşıldı.
Tıpkı vakitte proje kapsamında Türkiye’de obezite haberlerinin seyrini görmek için bir araştırma yapıldı. Araştırmada 2021 yılında medyada obezite bahisli haberlerin nasıl temsil edildiğini ortaya koymak amaçlandı. Bu kapsamda 2021 yılının birinci dört ve son dört ayında Türkiye’de ulusal, mahallî ve çevrimiçi olarak yayınlanmış obeziteyi mevzu alan toplam 78.216 haber ayrıntılı biçimde tahlil edildi. Ankara Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Deniz Sezgin raporda yer alan değerli bahislere dikkat çekti.
HABER GÖRSEL KULLANIMINDA STEREOTİPLEŞTİRME AZALDI
Yapılan araştırmaya nazaran haberlerde yer alan ana görsellerde obeziteli olmayan bireylere birinci dört ayda (yüzde 16,9) daha az yer verilirken, son dört ayda (yüzde 24,1) obeziteli olmayan şahısların görsellerine daha fazla yer verilmiştir.
Stereotipleşmiş görseller (tartı-mezura-buzdolabı vb.) birinci dört ayda (yüzde 11,6) daha fazla yer alırken; son dört ayda (yüzde 6,4) stereotipleşmiş görseller daha az yer bulmuştur. Haberlerde obeziteli olmayan bireylerin manzaralarına yer verilmesi ve stereotipleşmiş görsel kullanımının azalmaya başlaması olumlu ve dikkat cazibeli bir gelişmedir.
Araştırma raporunda nazaran, haber görsellerinde obeziteyle ilişkilendirilen tartı, mezura, buzdolabı, fast-food vb. sembollerin kullanılması toplumun obezite hakkındaki niyetlerini olumsuz olarak biçimlendirmektedir. Mezura içine sıkışmış, tartı ya da baskül üstündeki vücutlar, inşa edilmiş ülkü kilo algısını pekiştirmektedir.
OBEZİTE, KİŞİNİN YALNIZCA KENDİSİNİN SORUMLU TUTULACAĞI BİR HASTALIK DEĞİLDİR
İncelenen haber görsellerinde elinde hazır, sıhhatsiz besinler tutan ve sağlıklı yiyeceklere aralıklı duran obeziteli bireyler, iradesi olmayan bireyler olarak sunulmaktadır. Obeziteli bireylere kendilerini yahut yediklerini denetim etmeleri gerekliliği sıklıkla tekrarlanmakta ve bu tekrarların hastalara motivasyon sağlayacağı düşünülmektedir. Lakin tekrarlayan “kontrol” vurgusu bireylerin baskılanmasına neden olur, kendilerini denetim edemedikleri için bu hastalıkla baş etmek zorunda kaldıkları duygusu yaratır. Halbuki obezite bir irade sorunu olmadığı üzere yalnızca kişinin kendisinin sorumlu tutulacağı bir hastalık da değildir.
OBEZİTENİN NEDENLERİNDE SIRALAMA DEĞİŞTİ!
Çok etmenli bir hastalık olan obezitenin nedenleri ortasında birinci dört ayda; çok ve yanlış beslenme alışkanlıkları (yüzde 20,4), yetersiz fizikî aktivite (yüzde 17,6), teknoloji ve çağdaş hayat şartları (yüzde 7,2) olarak yer alırken, ikinci dört ayda; çok ve yanlış beslenme alışkanlıkları (yüzde 20,1), yetersiz fizikî aktivite (yüzde 14,3) ile hormonal ve metabolik etmenler (yüzde 4,3) yer almıştır. Teknoloji ve çağdaş ömür şartlarının obeziteye neden olduğunu ele alan haberler ekseriyetle çocukluk çağı obezitesinin ele alındığı haberlerden oluşmaktadır. Yılın ikinci dört ayındaki haberlerde obezitenin tıbbi nedenleri ortasında kabul edilen hormonal ve metabolik etmenlerin birinci üç neden ortasında yer alması olumlu bir gelişmedir.
Bunun yanı sıra ayrımcılığa ve damgalamaya sebep olan yetersiz fizikî aktivite, ikinci dört ayda da birinci üç neden ortasında yer almakla birlikte, burada azalma olduğu görülmektedir. Obezitenin nedenlerinin haberlerde yer alma sıklığının artması toplumun hastalığı ve tahlil yollarını daha âlâ anlamasını beraberinde getirecektir.
HABER MANŞETLERİNİN BİLGİLENDİRİCİLİK DÜZEYİ ARTTI
Obezite haberlerinde lisan kullanımının da incelendiği raporda haber manşetleri hakkında bilgiler paylaşıldı. Birinci dört ayda haber manşetlerinin yüzde 68,8’inin bilgilendirici ve açıklayıcı nitelikte olduğu, ikinci dört ayda ise bu oranın yüzde 87,3’e ulaştığı belirtilmiştir. Haberlerde huzursuz edici ya da telaş verici manşetler birinci dört ayda yüzde 22,1 iken ikinci dört ayda yüzde 9,2 oranında; dramatize edici manşetler ise birinci dört ayda yüzde 2,6 iken ikinci dört ayda yüzde 1,2 oranında yer almıştır. Haber manşetlerinin bilgilendirici içeriği birinci dört aya nazaran son dört ayda artış göstermiştir.
OBEZİTE HABERLERİNİN TONU GÜZELLEŞTİ
Haber metinlerinde kullanılan tabirler ve olayların anlatım biçimleri bakımından birinci dört ayda yayınlanan haberlerin yüzde 83,3’ünün, ikinci dört ayda yayınlanan haberlerin de yüzde 91,5’inin bilgilendirici ve açıklayıcı olduğu belirtilmiştir. Birinci dört ayda haberlerin yüzde 10,9’unun, ikinci dört ayda ise yüzde 6,6’sının huzursuz edici ya da kaygı verici nitelikte olduğu belirtilmiştir. Dramatize edici nitelikteki haberler ise birinci dört ayda %4,4 iken son dört aylık kısımda yüzde 1,4’e düşmüştür.
OKUNMA VE TIKLANMA TELAŞI OBEZİTELİ BİREYLERİ GAYE HALİNE GETİRİYOR
Araştırmaya nazaran kiloları nedeniyle işe alınmayan şahıslar, rol yahut proje verilmeyen ünlüler ya da kiloları elde ettikleri muvaffakiyetlerin önüne geçen bireyler hakkında yapılan haberlerde okunma oranını artırmak için uygun olmayan bir lisan ve üslup kullanılıyor. Bu tıp haberler vücut algısını tekrar üretirken, kilonun başarısızlıkla ilişkilendirilmesiyle sonuçlanabiliyor. Öte yandan obeziteli bireylerin bilhassa iş hayatlarında uğradıkları ayrımcılık hakkında yapılan haberlerde kullanılan sözler bireylerin başarısız, tembel ve maharetsiz oldukları fikrini yaratıyor.
Tıpkı vakitte obezite hastalığının haberlerde ekonomik yük olarak sunulduğunu söyleyen rapora nazaran; obezite tedavisinin maliyetli olduğuna yapılan vurgu, çevresel, yapısal, politik ve daha pek çok nedenin görmezden gelinerek hastalığın kişiselleştirilmesine neden olmaktadır. Medyanın ürettiği içeriklerle geniş kitlelere ulaştığı, haberlerin ve haberler aracılığıyla yaratılan algının toplumsal kanıyı şekillendirmede kıymetli bir rol üstlendiği bilinmektedir.
BİLİMSEL OLMAYAN FORMÜLLERİN TEDAVİ OLARAK SUNULMASI BİREYLERİ YANLIŞSIZ TEDAVİLERDEN UZAKLAŞTIRIYOR
Araştırma raporunda obezitenin ortaya çıkmasına birden fazla faktörün neden olduğu ve tıpkı vakitte obezitenin birden fazla tedavi sisteminin bulunduğu belirtilmiştir. Hekim-hasta iş birliğinin yanı sıra çevresel faktörlerin ve ruhsal takviyenin de büyük kıymet taşıdığı obezitede bilimsel olmayan formüllerin tedavi olarak sunulmasının bireyleri, ilaç tedavisi, endoskopik tedavi, cerrahi tedavi ve ruhsal tedavi üzere gerçek tedavi tekniklerinden uzaklaştırdığı, tıpkı vakitte sıhhat siyasetlerinin geliştirilmesinin gerekliliğinin gözden kaçmasına neden olduğu vurgulanmıştır. Raporun sonuç kısmında medyanın kullandığı telaffuzlarla toplumun obezite konusundaki fikirlerini, bakış açılarını ve davranışlarını değiştirebilecek, yönlendirebilecek güce sahip olduğu, bu nedenle toplumda obezite ile ilgili ayrımcı ve damgalayıcı telaffuzların fark edilmesi ve değiştirilmesinin öncelikle medyadaki telaffuzların düzeltilmesiyle mümkün olduğu vurgulanmıştır.
Raporda medyada obezitenin temsili ile ilgili emsal içeriklerin dünya genelinde üretilmeye devam ettiği, akademik çalışmalarla da ortaya konduğu, obezitede damgalama konusundaki farkındalık oluşturma eforlarının tıpkı vakitte vücut olumlamaya öncülük ettiği de belirtilmiştir. Medya içeriklerinin mevcut haliyle devam etmesi durumunda hastalığa ait algının yanlış yere konumlanmaya, ayrımcı ve damgalayıcı telaffuzların sürmesine aracılık edeceğine de dikkat çekilmiştir.
